Tuva’nın başkenti Kızıl, Asya’nın orta noktası

Coğrafya

Töre-göl, Tuva Yukarı Yenisey Irmağı havzasında yer alır. Moğolistan’a komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km2’dir. Bölgenin başlıca yüzey şekilleri olan geniş Tuva ve Todja havzalarının sularını Yenisey Irmağının iki ana kolu toplar. Aralarında kuzeybatıdaki Batı (Zapadni) Sayanlar’la kuzeydoğudaki Doğu Tuva dağ sıraları bu iki havzayı kuşatır. Tuva Özerk Cumhuriyeti’nde başta başkent “Kızıl” olmak üzere beş kent ve üç kentsel yerleşme vardır. Ülkede 400’e yakın irili ufaklı göl yer alır bunların başlıcaları Azas, Tere-Höl, Çağatay, Süt-Höl, Hindiktiğ-Höl ve Noyan-Höl dür. Moğolistan ile Tuva arasındaki Tannu-Ola (Tuva Türkçesi: Таңды-Уула Tañdı-Uula dağları) güney Sibirya’da yer alan önemli bir dağ sırasıdır. Tuva Cumhuriyetinin güney tarafındadır. Bu dağ yamaçlarında hayvancılık tarih boyunca yaygın haldedir. İnek, at, koyun yetiştiriciliği hayvancılıkta daha öne çıkan çeşittir. Yöre halkının dilinde maljılık (sığır sürücülüğü) diye adlandırılır. Yüzlerce at, koyun, inek sahibi kişiler bulunur.

İklim

İklimi kışları çok katı olup karasal bir iklime sahiptir. Ocak ayı sıcaklık ortalaması -25, -35 C’dir. Temmuz ayı sıcaklık ortalaması 20 C’dir. Vadiler yılda 150 mm. ve 300 mm. arasında yağış alırken dağ yamaçları 400 mm. ve 600 mm. arası yağış almaktadır.

Yönetim Biçimi

Tuvalar, Soyotlar ya da Uryanhaylar olarak da bilinir. Büyük bölümü Rusya Federasyonu’na bağlı Tuva Cumhuriyeti’nde, küçük bir bölümü ise Moğolistan’da yaşayan ve Moğolcadan etkilenmiş bir Türk dili konuşan halktır. Yenisey Irmağının kaynak sularının arasında, hem Sibirya taygasının, hem de Orta Asya bozkırlarının özelliklerini taşıyan bir bölgede yaşarlar. Geleneksel uğraşları avcılık ve çobanlıktır; kolektif tarım 1950’lerin başından bu yana önem kazanmıştır. Darı üretimi ve balıkçılık öteden beri önemini korumaktadır. Geleneksel Tuva barınakları step bölgelerine özgü yurt adı verilen keçe çadırlarla, ağaç kabuğundan yapılma, Sibirya’ya özgü huni biçiminde çadırlardan oluşur.

17. yüzyıldan sonra giderek Rus kültürünün etkisinde kalan Tuvaların geleneksel toplumsal örgütlenmeleri boy (aşiret) sistemine dayanır, geleneksel dinleri ise şamanizmdir. Günümüzde Rusya Federasyonu’nda yaklaşık 180 bin, Moğolistan Halk Cumhuriyetinde ise 24 bin kadar Tuva yaşamaktadır.

Tuva Cumhuriyeti idari yapılanması

Tuva, 1 Ocak 2012 tarihinden beri yeni bir idari yapılanmaya ayrılmıştır. 2 büyük şehir yönetimi, 17 kojuun (ilçe idaresi) ve bunlar da kendi içinde 4 şehir idari yapılanması ve 120 sumon (köy, kırsal yönetim) idari yapılanması olarak bölünmüştür.

Bay-Tayga İli, Barıın-Hemçik İli, Çöön-Hemçik İli, Kaa-Hem İli, Kızıl İli, Möngün (gümüş) Tayga İli, Övür İli, Piy-Hem İli, Süt-Göl İli, Tandı İli, Tere-Göl İli, Tes-Hem İli, Toju İli, Uluğ-Hem İli, Çaa-Göl İli, Çedi-Göl İli, Erzin (Ersin) İli

Eğitim

Tuva Cumhuriyeti’nde eğitim öğretim Rus dili ile yapılmaktadır. Tuva Türkçesinin konuşulma oranı yüksek olsa da bu oran azalabilir. Tuvada milli hareket bir dil ve kültür hareketi olarak başlamıştır. 1989 yılında başkent Kızıl’da bir ortaokulun Tuvaca eğitim veren bir okula dönüştürülmesi için kampanya başlatılmıştır. Kampanyayı gerçekleştirenler 25 Ekim 1989 yılında Tuva Sosyal Merkezi’ni kurmuşlardır. Merkezin önderliğine de 39 yaşındaki dilbilimci Tuva Türk’ü Kadır-ool Biçeldey geçmiş ve Biçeldey aynı yıl Tuva Halk Cephesi’ni kurmuştur. Sonra ad değiştirilerek Demokratik Orak Hareket adını almıştır. Tuva’da demokratikleşmenin önündeki en büyük engelin bürokrasi olduğu vurgulanmıştır. Eski komünist partisine ait uygun binaların kültürel ve diğer faaliyetler için kullanılması talep edilmiştir. Tuva’da 157 ortaokulda (6.600 öğrencisi), 6 teknik okulda (4.000 öğrenci), 1 üniversitede (2900 öğrencisi) bulunmaktadır. Yılda, Tuvaca çok sayıda kitap, 2 dergi, 5 gazete yayınlanır. Her 10 bin kişiye 36 doktor düşmektedir. Sağlık hizmetleri devletin tekelindedir. Ülkedeki tek üniversite, Tıvanıñ Kürüne Üniversitedi (Тываның күрүне университеди) yani Tuva Devlet Üniversitesidir

Devamı yarın…