1930 yılından bu yana yani tam 92 yıldır dünya futbolunun şöleni olarak kabul edilen FIFA Dünya Kupası 20 Kasım 2022 günü 22’nci kez start aldı.
Türkiye’nin katılmaya hak kazanamadığı 22. futbol festivalinin açılış karşılaşması ev sahibi Katar ile Ekvador arasında oynandı. Karşılaşmanın sonucu ve atılan goller Türkiye’yi de bir hayli ilgilendirdi. Bu turnuvanın ilk golünü hali hazırda Fenerbahçe’de oynayan Ekvador’un milli futbolcusu Enner Valencia attı ve Dünya Kupası tarihine adını yazdırdı
Yazımız yazılırken, İngiltere İran’ı 6-2, Hollanda Senegal’i 2-0 mağlup etmiş, ABD ile Galler de 1-1 berabere kalmıştı.
Messi’li Arjantin’in, ilk karşılaşmasında yarım düzine gol atan İngiltere’nin, futbolun kalbinin attığı ülkelerden Almanya’nın, İspanya ve son şampiyon Fransa’nın favoriler arasında gösterildiği turnuva pek çok sürprizi yaşatabilir.
Bu yazımızda ise Dünya Kupası’nın en’leri ile ilk’lerine göz atacağız.
1930 – İlkler asla unutulmaz
İlk dünya kupası Uruguay’da düzenlendi. Ev sahibi Uruguay ilk şampiyon olarak tarihe geçti.
Fransız Lucien Laurent'in attığı gol kayıtlara Dünya Kupası tarihinde atılan ilk gol olarak yazıldı.
Kupa tarihinde ilk penaltı golünü Meksikalı futbolcu Manuel Rosas attı.
1934 – Mussolini’nin gölgesinde İtalya
1934’ün ev sahibi ülkesi İtalya kupa tarihinde eleme maçı oynayan ilk ve tek ev sahibi ülke oldu.
Son şampiyon Uruguay, Avrupa ülkelerinin bir önceki Dünya Kupası'na katılmadıklarını gerekçe göstererek bu turnuvaya katılmayı reddetti
Bu Dünya Kupası, İtalyan diktatör Benito Mussolini'nin faşist rejim propagandası altında gövde gösterisi şeklinde geçti.
Mısır 1934 yılında Dünya Kupası'na katılan ilk Afrika ülkesi unvanını aldı.
Kupanın sahibi ev sahibi İtalya oldu.
1938 – İtalya ve Vittorio Pozzo
Ev sahibi Fransa oldu. Turnuva’nın Amerika ve Avrupa'da sırayla düzenlenmesi kararlaştırılan kupanın yeniden bir Avrupa ülkesi olan Fransa'ya verilmesi nedeniyle Arjantin, 1938 Dünya Kupası'na katılmadı.
İtalya teknik direktörü Vittorio Pozzo 1938’de İtalya’nın dünya kupasını bir kez daha kazanması ile kupayı Dünya Kupası'nı üst üste iki kez kazanan ilk ve tek antrenör oldu.
Dünya Kupası finallerinde kendi kalesine ilk gol atan futbolcu unvanı İsviçreli Ernst Lötscher'e ait.
1942 ve 1946’da futbola ‘savaş arası’ verilmişti.
1950 -Maracana’da büyük sessizlik
Brezilya’nın ilk ev sahipliği 1950’de oldu.
İngiltere, ilk kez Dünya Kupası'nda boy gösterdi.
Türkiye katılmaya ilk kez hak kazandığı turnuvaya maddi imkansızlıklar nedeniyle gidemedi.
Hindistan maçları çıplak ayakla oynama isteği reddedildiği için turnuvaya katılmadı.
Maracanã Stadyumu'nda oynanan finalde Uruguay, ev sahibi Brezilya'yı 2-1 yenerek ikinci şampiyonluğunu elde etti
1954- Türkiye ilk kez katıldı
Türkiye, İsviçre’nin ev sahipliği yaptığı 1954’de Dünya Kupası’na ilk kez katıldı.
Türkiye'nin kupa tarihindeki ilk golünü Suat Mamat attı. Türkiye İsviçre'de düzenlenen kupanın grup maçlarında Dünya kupasındaki ilk galibiyetini Güney Kore'yi 7-0 yenerek aldı Bu skor turnuvanın en farklı galibiyetlerinden biri olarak tarihe geçti
Dünya Kupası, 1954 İsviçre'de ilk kez bir televizyon kanalı tarafından yayınlandı.
En çok gol atılan, maç başına gol ortalaması en yüksek ve bir maçta en çok gol atılan turnuva gibi çeşitli gol rekorlarının kırıldığı Dünya Kupası olarak tarihe geçti. Batı Almanya, Bern Mucizesi olarak da adlandırılan final maçında 2-0 geriye düştüğü Macaristan'ı 3-2 yenerek ilk şampiyonluğunu yaşadı
1958- Siyah inciyle dünyanın tanışması
İsveç’in ev sahipliği yaptığı 1958 Dünya Kupası’nda Türkiye, Avrupa yerine Asya-Afrika grubuna dahil edilip İsrail ile maç yapması gerekince durumu protesto ederek elemelere katılmadı.
Dünya Kupası tarihinin golsüz biten ilk maçı, İngiltere ile Brezilya arasında yapıldı.
Futbol Siyah İnci’si Pele 1958 Dünya Kupası’nda turnuva tarihinin gol atan en genç oyuncusu olarak adını futbol tarihine yazdırdı.
Kupa, ilk kez düzenlendiği kıtanın dışında bir takım tarafından kazanıldı ve Brezilya, ilk kez dünya şampiyonu oldu.
1962 En sert kupa
Şili’de düzenlenen 1962 Dünya Kupası ise sertliği ile hafızalara kazındı.
Kupanın ilk 12 maçında 37 futbolcu sakatlandı. Brezilya'nın yıldız futbolcusu Pele de ikinci maçında sakatlanarak kupaya veda etti.
Brezilya ile Şili arasında oynanan ve Brezilya’nın 4-2 kazandığı maçın ardından Şilili futbolcu Ramirez'in babası kalp krizi geçirip yaşamını yitirdi.
Brezilya, finalde Çekoslovakya'yı 3-1 yenerek kupayı üst üste ikinci kez kazandı.
1966 – Tartışmalı gol ve İngiltere
İngiltere’nin ev sahipliği yaptığı Dünya Kupasında FIFA'nın Asya ve Okyanusya takımları ile baraj maçı oynanması yönündeki kararı nedeniyle Afrika ülkeleri katılmadı.
Kupa, turnuva başlamadan önce sergilendiği yerden çalındı, Altın kupa, bir parkta gazetelere sarılmış olarak bulundu.
Televizyondan canlı yayınlanan ilk kupa oldu.
Finalde Batı Almanya'yı 4-2'lik skorla geçen İngiltere, ilk ve tek kupasını kazandı.
Bir final maçında yapılan ilk ve tek hat-trick Geoff Hurst’e aittir.
1970 – Brezilya hegemonyası
Meksika Dünya Kupası'nda oyuncu değişiklikleri ve sarı-kırmızı kart uygulamaları ilk kez kullanıldı.
İlk kez tüm maçlar canlı ve renkli yayınlandı.
Finali 4-1 kazanan Brezilya kupayı 3’üncü kez ülkesine götürdü. Bu kupa çalındı ve bulunamadı.
Brezilya Milli Takımı Teknik Direktörü Mario Zagallo, Dünya Kupası'nı hem futbolcu hem de teknik adam olarak kazanan ilk isim unvanını elde etti.
1974 – İlk kez Dünya Kupası
Batı Almanya'da 1974 yılında düzenlenen Dünya Kupası'nda ilk kez bir Türk hakem düdük çaldı.
Doğan Babacan, aynı zamanda Batı Almanya-Şili maçında Güney Amerikalı futbolcu Carlos Caszely'ye gösterdiği kırmızı kartla da tarihe geçti. Bu kart, Dünya Kupası'nda gösterilen ilk kırmızı kart oldu.
Dünya Kupası, ilk kez FIFA Dünya Kupası adıyla düzenlendi.
Zaire, Dünya Kupası tarihinde kaleci değişikliği yapan ilk ülke oldu.
Haitili Ernst Jean-Joseph, Dünya Kupası'nda doping yaptığı tespit edilen ilk futbolcu olarak tarihe geçti.
İtalya Milli Takımı'nın kalecisi Dino Zoff'un 1143 dakikalık gol yememe rekoruna Haitili futbolcu Sanon son verdi.
1978 Cuntanın gölgesinde Kempes ve arkadaşları
1978'de ev sahibi Arjantin'de iktidarda olan cuntanın faaliyetleri ve propagandası, turnuvaya damga vurdu.
Hollanda'nın yıldız futbolcusu Johan Cruyff ve Alman Paul Breitner'in Arjantin'deki siyasi durumu protesto ederek kupaya katılmadığı öne sürüldü. Cruyff, daha sonra kendisi ve ailesine yapılan kaçırma girişimi nedeniyle kupaya katılmadığını açıkladı.
İkinci tur grubundan çıkmak için Brezilya ile çekişen Arjantin'in son maçta Peru'yu 4 farklı yenmesi gerekiyordu. Söylentilere neden olan maçta Mavi beyazlılar, Peru'yu 6-0 mağlup ederek bir üst tura çıktı turnuvayı da şampiyon olarak tamamladı.
1982 – Paolo Rossi ve İtalya’nın 3.şampiyonluğu
Tüm kıtaların temsil edildiği ilk kupa 1982’de İspanya’nın ev sahipliği yaptığı Dünya kupası oldu. Katılımcı sayısı 16’dan 24’e çıktı.
Cezayir, Batı Almanya'yı 2-1 mağlup ederek Dünya Kupası tarihinde Avrupa takımını yenen ilk Afrika ülkesi olmayı başardı.
Macaristan, El Salvador'u 10-1 yenerek kupa tarihinin en farklı galibiyetine imza attı.
Gruptaki 3 maçını da berabere bitirip sadece bir gol farkla üst tura çıkan İtalya, 1982 Dünya Kupası'nı kazanmayı başardı.
İtalya bu şampiyonlukla Brezilya’dan sonra 3 kez bu kupayı kazanan 2.Takım oldu
1986- “Tanrı’nın eli” devrede
Kolombiya'nın ev sahipliğini yapması kararlaştırılan 1986 Dünya Kupası, ekonomik sorunlar nedeniyle bu ülkenin çekilmesiyle Meksika'ya verildi.
Meksika böylece ikinci kez ev sahipliği yapan ilk ülke oldu.
Fas, kupa tarihinde grubunu lider tamamlayan ilk Afrika ülkesi oldu.
Arjantin'in yıldız futbolcusu Diego Armando Maradona'nın çeyrek finalde İngiltere'ye eliyle attığı gol, turnuvanın en çok konuşulan konusuydu. Bu gol daha sonra "Tanrı'nın Eli" olarak isimlendirildi.
“Meksika Dalgası", bu turnuvada ortaya çıktı.
Arjantin, Batı Almanya'yı 3-2 yenerek ikinci şampiyonluğu aldı.
1990- Batı Almanya’yla son kez
İtalya 2. kez ev sahipliği yaptı
Kamerun, Kolombiya'yı eleyerek çeyrek finale yükselen ilk Afrika ülkesi oldu.
İtalyan kaleci Walter Zenga, Dünya Kupası maçlarında 517 dakikayla en uzun süre gol yemeyen kaleci oldu.
Batı Almanya, finalde Arjantin'i 1-0 yenerek şampiyonluğa ulaştı.
1994 – Olayların kupası ABD 94
ABD'de düzenlen Dünya Kupası Arjantinli futbolcu Maradona'nın doping nedeniyle ihraç edilmesi ve Kolombiyalı futbolcu Escobar'ın kendi kalesine attığı gol nedeniyle ülkesinde öldürülmesi ile hatırlanıyor.
Şampiyon ülke ilk kez penaltıların ardından belirlendi.
Brezilya, 0-0 berabere biten final maçında İtalya'yı penaltılar sonucunda 3-2 mağlup ederek bir kez daha kupayı kaldırdı.
Rus futbolcu Oleg Salenko, Rusya'nın Kamerun'u 6-1 yendiği maçta 5 gol birden atarak bir maçta en fazla gol atan oyuncu oldu.
Kamerunlu Roger Milla turnuvada bulduğu golle, finaller tarihinin en yaşlı gol atan futbolcusu (42 yaşındaydı) olarak kayıtlara geçti.
1998 – Fransa ve Zidane
Fransa ikinci ev sahipliğini yaptı
Altın gol uygulaması getirildi.
Robert Prosinecki 1990’da Yugoslavya formasıyla Birleşik Arap Emirlikleri'ne attığı golden sonra, bu turnuvada, Hırvatistan milli takım formasıyla, Jamaika’ya gol atarak iki farklı forma ile gol atan kişi unvanını aldı.
Alman Lothar Matthaeus, Dünya Kupası'nda 25. maçına çıkarak rekor kırdı.
Ev sahibi Fransa, son şampiyon Brezilya'yı 3-0 yenerek tarihindeki ilk şampiyonluğa ulaştı.
2002- Millilerimizden önemli başarı
Asya’da düzenlenen ilk turnuva oldu.
Güney Kore ile Japonya’nın ortak ev sahipliğinde düzenlenen turnuva, en erken golü gördü.
2002 Dünya Kupası’nın üçüncüsü Türkiye’nin Güney Kore maçının 11. saniyesinde attığı golü geçen henüz olmadı.
Türkiye Dünya üçüncüsü olarak tarihi bir başarı elde etti.
Brezilya 5’inci kez şampiyon oldu.
2006- Zidane ve Materazzi
Almanya’nın ev sahipliğinde gerçekleşen turnuvada Brezilya peş peşe 11 maç kazanan ilk takım oldu.
İtalya ile Fransa arasındaki finalde Zinedine Zidane İtalyan futbolcu Marco Materazzi'ye kafa atıp kırmızı kartla oyun dışı kaldı. İtalya, penaltı atışlarıyla 5-3 galip gelip şampiyonluk unvanını aldı.
2010 – İlk kez Afrika kıtası ve Vuvuzela
Güney Afrika'daki 2010 Dünya Kupası'yla Afrika, ilk kez bu büyük organizasyona ev sahipliği yaptı.
İspanya, tarihindeki ilk şampiyonluğunu elde etti.
Güney Afrika'ya özgü Vuvuzela ne kadar tepki de çekse unutulmaz arasına girdi.
2014 – Messi’nin kabusu Almanya
Brezilya, evinde yapılan bu organizasyonda yarı finalde Almanya'ya 7-1 yenildi.
Son şampiyon İspanya, 2014 Dünya Kupası'na grup aşamasında elendiği için katılamadı.
Almanya, Arjantin'i 1-0 yenerek 4. şampiyonluğuna ulaştı.
Amerika kıtasında düzenlenen bir turnuvada ilk kez Avrupa ekibi şampiyonluğa uzandı.
2018 -Fransa yeni jenerasyonuyla
Rusya'nın ev sahipliğinde 2018'de düzenlenen turnuva, Doğu Avrupa'da gerçekleştirilen ilk Dünya Kupası oldu.
Son şampiyon Almanya, grubunu son sırada bitirerek turnuvaya erken veda etti.
Mısırlı kaleci Essam El Hadary, 45 yaşında katıldığı Dünya Kupası'nda en yaşlı futbolcu unvanını kazandı.
Finalde Hırvatistan'ı 4-2 yenen Fransa, kupadaki ikinci şampiyonluğunu yaşadı.
