Tuva’nın başkenti Kızıl, Asya’nın orta noktası
Tuva Cumhuriyeti
Tuva’daki aydınların çoğunluğu dindaş Moğolistan ile bütünleşmek istemişlerdir. Tannu Tuva Cumhuriyetinin ilk başkanı Donduk, Moğolistana yakın olmak ve Budizmi yaygınlaştırmak politikasını yürütmüştür. Buryat ve Kalmık dini önderleri Moğolistan ile birleşme politikaları desteklenmiş ve onların propagandalarını geniş ölçüde gerçekleştirmişlerdir. 1926 yılında Moğolistan ile Tuva arasında Dostluk Antlaşması imzalanmıştır. 1928 Mart ayında Tuva’da Budist Lamaların kongresi yapılmıştır. Bu devirde gazeteler Moğolca çıkmaya başlamış, Moğolistana Tuva Türklerinden öğrenciler gönderilmiş ve adlar Moğolcalaştırılmıştır. Bu dönemde Buryat Moğollarından Çenkirov ise Rus destekli olarak Tuvalar arasında marksizmi yaymak amacıyla Tuva Halk Devrim Partisini kurmuştur. Bu parti Tuva’nın Turan bölgesinde kurulmuştur. Tuva Devrim Halk Partisinde Moğolistan ile birleşimin gündemde olması ve Tuva devlet yönetiminin de anti-Rus siyaseti üzerine Rusya yönetimdekilerin etkisini azaltmak için Rus yanlısı Salçak Toka’yı destekleşmiştir.
Ülke II.Dünya Savaşı devam ederken SSCB yarı bağımsız Tannu-Tuva Türk Devletini işgal ederek ülkenin 170.500 km2’lik yerini kendi kaynaklarına katmıştır. 16 Ağustos 1946 yılında Tuva’nın Sovyetler Birliğine dahil olduğu açıklanmıştır. Tuva’nın zengin yeraltı ve verimli tarım-orman alanları sömürülmeye başlandı. Rusya’ya bağlı muhtar bölge haline geldi. Önceleri muhtar bölge olarak, 1965’ten itibaren de muhtar cumhuriyet olarak yerini almıştır. 1991 yılında Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra çözülüm dalgaları Tuva’da da etkisini gösterse de tam bağımsızlığa ulaşılamamıştır. Fakat özerk Cumhuriyet haline gelebilmiştir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dağılınca Rusya (Rusya içinde Rosya) Federasyonu içinde kalmıştır. Rusya Federasyonu içinde yer alan 21 özerk cumhuriyetten biri de Tuva Cumhuriyeti’dir. Nüfusları az olmasına rağmen, Türk benliklerini iyi korumaktadırlar. Tuvalar Rusya’daki diğer Türk boylarına göre ana dilin korunmuşluğu açısından en üst sırada yer almaktadır. Doğusunda ve güneyinde Moğollar, kuzeyinde ve batısında Ruslar ile çevrelenen Tuva halkının güney batısında Altay Türkleri bulunmakta olup, bu vasıta ile Kazak Türklerine bağlantıları vardır.
Tuva Toponimi ve Tuvalarda yer adları
Tuva’daki yer adları Eski Türk yazıtlarında geçen çoğu yer adları ile aynıdır. Bunlar arasında Ödügen, Kögmen, Kazırgan, Altay .v.b.
Tuva Şehirleri
Ülkenin yüz ölçümü 170.000 km2’dir. Türkiye, yüz ölçüm olarak Tuva’dan dört kat büyüktür. Başkenti Kızıl’dır. Ülke nüfusunun yaklaşık üçte biri başkenttedir. Başkent Kızıl şehrinin eski adları Hem Beldiri, Kızıl Hoto olmuştur. Turan, Erzin, Ak-dovurak (dovurak: toprak) belli başlı şehirlerdir.
Kızıl şehir merkezi
Nüfusu 1989 yılında 308.557 iken 2010 yılı istatistiki bilgilere göre de 307,930 olup 20 yıldır nüfusun artmadığını tersine azaldığını söylemek mümkündür. Sebebi iklim şartlarından ziyade politik ve göç olgusudur. 15 küçük bölgeye (kojuun) sahiptir. Ülke, Sibirya’nın güneydoğusundadır. Güneyinde ve güneybatıda Moğolistan Halk Cumhuriyeti bulunmaktadır. Nüfusunun %70.02 Tuvalardan, %20.11’i Ruslardan, %3.7’si diğer milletlerden oluşmuştur. Tuva’da Anti-Rus potansiyel gizli etnik gerilim bulunmaktadır.
Ulus Dağılımı (2010 yılı): Tuvalar %82, Ruslar %16,3, Diğer %1,7. Tahmini Yaşam Ortalaması: Tuva genel: 56.5; Erkek: 59 ve Kadın: 73.
Devamı haftaya…
