İmece, erkeklere mi özgüdür? Hayır.. Bizim doğal hayatımızda, kırsal kesimimizde, kadın erkek ayrımı yoktur. Kadın ve erkek birlikte çalışır, birlikte üretir, birlikte üretmenin hazzını yaşar.
Yukarıda imece işlerinden söz ederken yün kırkma, dedim. Komşular arası yardımlaşmanın, imece ruhunun en güzel örneklerinden biridir kırkım işi. Koyunlar “kırkılık” adı verilen özel bir makasla kadın ve erkekler tarafından birlikte kırkılır. Hayvanlar toz, toprak ve gübre içinde dolaştıkları için, alınan yapağılar kirlidir. Dere ve ırmak kenarlarında yine elbirliği ile yıkanıp kurutulur. Yünler kurutulduktan sonra, sonbahara doğru yün tarama imecesi başlatılır ki, bu iş genç kızların işidir.
Geliniz, göreneklerimizin kanadına binip de, bir köye ya da kasabaya gidelim:
Yünü taranacak olan ev sahibinin genç kızı veya gelini gündüzden bütün kız sahibi evlere haber verir. Kızlar, çalışacakları evde akşamdan toplanırlar. Ev sahibi küçük bir ikramdan sonra, kızların ellerine daha önceden hazırladığı birer tarak verir. Tarak üçgen şeklinde, alt tarafı diz altında tutulan, onar santimlik tahtası olan, üstünde iki sıra çuvaldıza benzeyen sivri demirlerin bulunduğu bir araç.
Kızlar aralarından birini yönetici seçerler. Taranacak yünler bu yöneticinin önüne yığılır. O kızlara paylaştırır. Önünde yünü biten kız haber vererek bir miktar daha alabilir. Geri kalan dalga geçen olursa, yönetici onu uyarır. Aldırmazsa elindeki uzun sopa ile kafasına dokunur. İş görülürken, türküler, maniler birbirini izler:
Yün taradım taradım/ Ben dengimi aradım. / Dengimi buldum ama, / Anamı kandıramadım.”
“Yün olur yumak yumak / Yarim benden çok ırak. / Yeni yar buldum ama, / Gün görmemiş bir ahmak..”
Zaman ilerleyince, çoğunun beklediği, umduğu köyün delikanlıları birer ikişer gelmeye başlar. Söyleşi öylesine derinleşir ki, dalan kızların bazıları parmaklarını tarağın sivri dişleri ile yaralar.
Yönetici kız, gözüne kestirdiği delikanlının şapkasını kaparak yün yığınının içine karıştırır. Delikanlı o topluluğa meyve veya başka soğukluk almakla şapkasını kurtarabilir. Onlar dağılıp giderken, ev sahibi imece kızlar için yemek hazırlığına başlamıştır.
Bitti mi? Hayır, Pek çok türküye konu olan yün eğirmeden boyamaya, çıkrıktan kilim dokumaya kadar pek çok imecelik işlerden söz edebiliriz. Haydi size çıkrıklı iki mani yazayım:
“Çıkrık benim tel benim/ Bahçedeki gül benim / Nasıl gezer ezerim / Kahyam mıdır el benim.”
“Çıkrık ince tel ince, / N’olur bize gelince / Yar dininden mi dönen, / Bir kerecik öpünce?”
Erişte kesiminden, kuskus çevirmesine kadar, pekmez ya da bulgur kaynatmasına kadar birçok imece kadınlara aittir ama, bulgur çekimi çoğu yerde erkek gücüne gereksinim gösterir:
Harman sonu kaynatılıp kurutulan, seçilen, şoku veya seten denilen araçlarla kepeklerinden ayrılan bulgurun çekilme zamanı gelmiştir. Üzülsek de gerçek şu ki, buğdayın bulgur haline gelip, henüz çekilme aşamasından imeceler için hazırlanan buram buram kokan pilâv haline getirilmesine kadar, halkımızı birbirine bağlayan iş birliği, güç birliğinin en güzel örneği olan bu güzel gelenek ve göreneklerimiz, motorlu değirmenlerin çıkması ile bir hoş seda olarak kaldı.
Bulgur çekimi nasıl mı oluyor? Bunu ben anlatmayayım da, rahmetli eğitim ve folklor derlemecisi Emin Kuzucular’dan okuduğum şu dizeler anlatsın:
Üğüt bulgurların göz yaşım gibi
Gah hayalim gibi gah üşüm gibi
Bak özlemle yanan şu döşüm gibi
Çürüttün ömrümü ah bulgur taşı.
İmeceler elvan elvan al gibi
Türküler, yükselir selvi dal gibi
İçinizde benim yarım var gibi
Acıtma elimi bek bulgur taşı
Yar imeci ben bacadan gözlerim
Çok bekledim sızladı dizlerim
Ne çektimse senden çektim gözlerim
Akıt bulgurları sek bulgur taşı
Kimi elekliyor, kimi yelliyor
Ak bilekler, yorulduğun bilmiyor
Horozlar ötüyor, şafak söküyor,
Aydınlığa doğru ak bulgur taşı...
