Sofu Baba

Büyük bir utkuları var. Bunu ilk kez kalkan üzerine işliyorlar. Bu kalkan,Yukarı Anzaf Kalesi’nde bulundu. 12 tane tanrı çıktı, hepsi peş peşe gidiyor. Dünyada ilk defa böyle resimleriyle betimlenen tanrılar, bu kazılarda çıktı. Semiramis-Menua AşkıAsur Kraliçesi Semiramis ile Urartu Kralı Menua arasında bir aşk var mı? Menua büyük bir zafer kazanınca Urartu halkı, Semiramis ile Menua’nın durumunu tıpkı, Baltacı ile Katerina öyküsü gibi, ballandıra ballandıra anlatmaya başlıyor; “Kral Menua, Semiramis’le birlikte olmasaydı, Semiramis kurtulabilir miydi?” diyor. Kral Menua, “Semiramis ile aramızda bir şey olmadı” dese de, dedikodular Urartu Kraliçesi Taririya’ya kadar ulaşıyor. Taririya, tam bir Urartu kadını. Van’ın kadınları da öyledir. Erkeğe kök söktürür. Anaerkil bir toplum...

Taririya, “Semiramis’le aşk yaptın, yuvamızı bozdun, bunun hesabını vereceksin!” diyor. Menua da, “Tanrılara and olsun ki, ben seni aldatmadım, işte zafer kazandım, topraklarımızı geri aldım.” Kraliçe ikna olmuyor. Menua, eşi Kraliçe Taririya’nın gönlünü almak için Kadembastı denilen yerde Van Gölü’ne bakan güzel bir saray ve Çavuştepe’nin arkasından geçen, 54 km uzunluğunda Gürpınar Ovası’ndan Van’a yüzde 1 ile %10 akar kot eğimli sulama kanalları yaptırtıyor. Bu gün bile içinden su akmakta olan bu Şamran Kanalı, bir uygarlık ve mühendislik harikası tarihi su yapısıdır. Dünyanın en büyük su kanallarından biri olan Şamran Su Yolları ve Kehriz yeraltı kanalları için Kral Menua, kitabeler diktirmiştir. Çavuştepe kazı alanındaki taşlara ve Van Kalesi duvarına kazınmış olan Urartuca kitabesinin özü şöyle: “İşbu’nun oğlu Menua. Tanri Haldi’nin gücü sayesinde bu kanalı açtırdım. Adı Menua Kanalı’dır. Ama her kim çıkıp bu kanalı ben yaptım diye iddia ederse ya da kanala zarar verirse, soyu sopu kurusun, güneş ışığından yoksun olsun...”

Ve işin ilginç, yani halkın dediği çıkıyor. Günümüzde Manua Kanalı’na, Şamran Kanalı da denilmektedir. Kanalın adı günümüzde bile pek çok sevda öykülerine ve destanlara esin kaynağı olmuştur; “Edremit Van’a bakar/ İçinden Şamran akar…” diye türkülere geçmiştir. Şamran; Semiramis’in halk diline geçmiş adıdır. Bir Mühendislik Harikası Urartu KehrizleriVan Gölü çevresinde bulunan ve bu güne dek izleri görülen tarihi su yapıları, Anadolu Su Medeniyetinin en belirgin zengin tarihi miraslarının başında gelmektedir. YOLERİ Yapım-Prodüksiyon adına; araştırmasını, metin yazarlığını ve yönetmenliğini yaptığım; 13 bölüm olarak çektiğimiz bu belgesel, halen UNESCO Su Forumu etkinliklerinde gösterilmektedir.

Bu bağlamda gösterilen; Çin, İran, Irak, Azerbaycan, Arabistan, Umman, Ürdün, Suriye, Mısır, Cezayir, Macaristan, Finlandiya, Rusya, Peru, Şili ve Latin Amerika’da çektiğimiz Su temalı belgesellere; Van Urartu Kehrizleri zenginlik katacaktır. “Van Su Medeniyeti” bölümünün İngilizce versiyonu; Anadolu tarihinin yeniden yazılmasına kaynak teşkil etmektedir.

Yakın zamana kadar, DSİ Van Bölge Müdürlüğü tarafından korunmakta ve işletilmekte olan Urartu Kehrizlerinin bakım ve onarım işleriyle uğraşan personeline “Kenkan” adı verilmekteydi. Bu gün ise, Van merkez başta olmak üzere, kentsel yanlış planlamalar, bilinçsiz altyapı çalışmaları ve kaçak tarımsal sulama yöntemleri sonucu, özellikle Van merkezdeki kehrizlerin çoğu kapandığı ve kuruduğu için, Kehriz kullanım kültürü yok oldu ve bu meslek grubu-pozisyon da kaldırılmıştır.

Özellikle; Şamran Su Kanalı, Geniş Göl Bendi, Faruk Bendi, Sihke Gölü Bendi, Doli Gölü Bendi yanı sıra; karız, ganat, galeri, tünel, tıraz, kehriz, kerhiz, keriz gibi değişik adlandırılan yer altı su kanalları sisteminin en belirgin örneği olan Urartu Kehrizlerinin en belirgin dokusu, Van ve çevresinde bulunmaktadır. MÖ: 800’de yapıldığı bilinen bu tarihi su medeniyeti, insanlığın ortak kültürel mirası olarak anılmaktadır. Van’da bulunan kehrizlerin adları şöyledir: Hamur Kesen Kehrizi, Kara Ahmet Kehrizi, Kör Kehrizi, Çalık Kehrizi, Hakkesen Kehrizi, Hamdi Bey, Hacı Bekir, Erek, Çevikoğlu, Şahak Bey, Pembesi Mirze Bey, İshak, Hasan Bey, Dilenci, Avsikoğlu, Şengüloğlu ve Askeri Mektep Kehrizleri (bu kehrizlerin çoğu askeri tankların tatbikatı sırasında kanallar ve bacaları zarar görmüştür) yanı sıra; halen kullanılmakta olan Eski Yengi Sofu Kehrizi, Çavuşbaşı Kehrizi, Kendirci Kehrizi, Vakıf Kehrizi ve Taze Kehriz su kanalları sistemi ile Van merkez ve başka yaşam-ziraat alanlarına içme, kullanma ve tarımsal amaçlı su getirilmiştir…

Devamı haftaya…