Alt işverenlik, iş dünyasının en karmaşık ve en çok yanlış anlaşılan ilişki türlerinden biri. Bu yazıda, 4857 sayılı İş Kanunu’ndaki tanımı sadeleştirerek, gerçek hayattan örneklerle alt işverenliğin ne olduğunu ve nasıl yapılandırılması gerektiğini açıklayacağız.
Kanundaki Tanım
4857 Sayılı İş Kanunu, Madde 2: “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde, işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren - alt işveren ilişkisi denir.”
Bu tanım oldukça karmaşık görünse de özünde üç temel unsur içerir:
1- Yardımcı işlerde faaliyet gösterilmesi
2- Asıl işin bir bölümünde faaliyet gösteriliyor ise bu işin teknolojik uzmanlık gerektiren işlerden olması
3- Bu bağlamda çalışan işçilerin sadece o işyerinde çalıştırılıyor olması
Gerçek Hayattan Bir Örnek
Bir süt ürünleri fabrikasında yoğurt üretimi asıl iştir. Yoğurt kapaklama, paketleme veya paletleme gibi işler ise yardımcı işlerdir. Eğer bu yardımcı işler bir başka firma tarafından (adı A firması olsun) üstleniliyorsa ve A firmasının personeli sadece bu işyerinde çalışıyorsa, A firması alt işveren konumundadır.
Teknolojik Uzmanlık Durumu
Diyelim ki inkübasyon sürecini hızlandıran bir teknoloji var ve bu teknoloji sadece B Teknoloji isimli firmaya ait. B Teknoloji firması da bu teknolojiyi satmıyor ve sadece kiralıyor. Bu teknolojinin kullanımı da sadece B Firması’nın çalışanları tarafından yapılabiliyor.
Bu durumda, B Teknoloji’nin sunduğu hizmet asıl işin bir parçası olsa da, teknolojik uzmanlık gerektirmesi gerekçesiyle alt işverenlik ilişkisi kurulabilir.
SGK Sicil İşlemleri ve Alt İşverenin Tescili
Alt işverenin SGK sicil işlemi, asıl işverenin sicil numarasına bağlı olarak yapılır. Örneğin, asıl işverenin sicil numarası …34 ile bitiyorsa, alt işveren için …34–001 gibi bir aracı kod tanımlanır. Bu işlem SGK’nın online sistemi üzerinden yürütülür ve alt işverenlik ilişkisinin resmi olarak tanınması için şarttır.
Özetle; alt işverenlik ilişkisinin kabulü için 6 şarta gereksinim vardır.
1- Bir asıl işverenin varlığı
2- Yardımcı iş veya teknolojik uzmanlık gerektiren işin bulunması
3- İşin asıl işverenin işyerinde yapılması
4- İşçilerin sadece o işyerinde çalıştırılması
5- Yazılı alt işverenlik sözleşmesi yapılması
6- SGK sicil işleminin aracı koduyla yapılması
Bu şartlar sağlanmadan kurulan ilişki, alt işverenlik ilişkisi olarak kabul edilmeyebilir veya muvazaalı ilişki olarak değerlendirilebilir.