Ülkemiz çok kritik yol ayrımlarından geçiyor. Bu günlerde farklı kültür, sosyal yaşam ve siyasi görüşlere sahip bireylerin bir araya gelerek, ders niteliğinde beraberlik örneği vermelerini umuyoruz. Uzlaşma, hoşgörü ve barış içinde yaşama kültürünün yol ve yöntemlerine gerek duyduğumuz günlerden geçiyoruz.
Biz yüzyıllarca birlikte yaşadık. Birlikte yaşamanın altın örnekleri içinde vücut bulduk. Yunus Emre, Mevlana ve Hacı Bayram-ı Veliler bunların en önemli mimarlarıydı. Onlar, dil, din ve ırk ayrımı yapmadan Yaradan'dan ötürü yaratılanı hoş görme yolunda ilerleyerek topluma, örnek olmuşlardı.
Ne zamanki dış ve iç güçler birlikte yaşamanın yollarına mayınlar, dinamitler koydularsa, toplumca acılar çektik. On binlerce masum, "kurunun yanında yaşın da yanması" gibi, anlatılması zor acılar çekti.
Yüz yıl önce de yaşadık bunları. Suçsuzlar da suçlular gibi hırpalandı. Zarar gördü. Toplumdaki bazı beyinsizlerin, kandırılmışların, kötülerin sebep olduğu musibetten iyiler de nasiplerini aldılar.
Anais M. Martin'in kaleme aldığı 1914-1916 yıllarında yaşanan Ermeni tehcirinde madalyonun diğer yüzünden kesitler verdiği "Ve Yola Çıktılar" adlı kitaptan söz edeceğim. Önce birkaç cümle ile kitabın yazarını tanıtayım:
Anais Martin İstanbul'da doğdu. Üsküdar Türk-Amerikan Koleji'ni bitirdi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi bölümüne ve aynı zamanda İstanbul Belediye Konservatuvarı (Kadıköy Devlet Konservatuvarı) Piyano ve Şan bölümünden mezun oldu. İstanbul Devlet Operasına Solist-Korist kadrosu ile atandı ve 25 yıl aralıksız, bu sanat kurumunda çalıştı. Pek çok piyano ve şan öğrencisi yetiştirdiği yurdundan, evlilik nedeniyle ayrılıp Fransa'ya yerleşti.
Opera sanatçılığının yanı sıra sanatçının makaleleri, denemeleri, öyküleri ve çevirileri çeşitli gazete ve dergilerde yayımlandı. "Ermenice ve Türkçe benim iki anadilim" diyen sanatçı, Fransızca'yı ve İngilizce'yi çok iyi derecede konuşuyor.
Anais M. Martin, 1998 yılından beri yaşantısını Fransa'nın Valence kentiyle İstanbul arasında, sanatsal ve yazınsal etkinliklerle sürdürmekte. Birçok masal, deneme, anı kitaplarıyla birlikte müzikli çocuk oyunları bulunuyor.
"Ve Yola çıktılar" Anais M. Martin'in son kitabı. Çocukluğundan günümüze anıların anıları niteliğinde... Anneannesinin gözündeki yaşların, anlattığı masallardaki acıların izlerini sürüyor. Küçük bir çocukken bu ağlamaklı haline kimi zaman kızdığını söyleyen yazar, "nereden bilebilirdim Anneannemin tesadüfen hayatta kaldığını..." diyerek bu tesadüfün nasıl bir büyük felaket yaşadığının hikâyelerini anlatıyor.
Sözünü ettiğim gibi, Anais M. Martin, anneannesi Arşaluys'tan dinlediklerini yazmış. Sonra, büyük felaketten kurtulmuş başka anlatıcılara ulaşmış. 100 yılı geride bırakan acıların öykülerini okurlarıyla buluşturmuş:Ve Yola Çıktılar... Evrensel Basın Yayın tarafından yayınlanmış.
Kitap, on beş ayrı öyküden oluşuyor. "Yola çıkmak", her şey yolundayken, birlikte yaşarken, herkes dostken, akraba, arkadaş, sevgiliyken bir sabah milislerin davullar çalarak duyurduğu bir emirden sonrasını anlatıyor. "Tebaa-ı sâdıka" yani Ermeniler geçici olarak tehcire tabidir emri, onları yola düşürüyor. Evlerini, bahçelerini, en güzel dostlarını arkadaşlarını bırakarak can havliyle yola düşüyorlar...
Elbette nedeni üzerinde ayrıca düşünmek, araştırmak gerekir. Karşılıklı haklı, haksız mazeretler üretebiliriz. Tümüyle reddedenler, fanatikler çıkabilir. Gerçek olan bu coğrafyanın halklarından biri olan Ermeni halkının yaşadığı acılardan kesitleri tehcir artığı kadınların dilinden kitap içeriği içinde okumanız mümkün.
