Ne güzel ve anlamlı sözlerimiz var. Herhangi bir durumda, kalıcı unsurların önem taşıdığını belirtmek için atalarımız, “sel gider kum kalır,” demişler. Latince, “Verba volant, scripta manent” diye bir söz var. Biz ona “Söz uçar, yazı kalır!” demişiz.
Hiç kuşku yok ki Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli Sivas Kongresi sırasında atıldı. Sivas Kongresi kararlarıyla, Türk Ulusu'nun, kendisiyle ilgili kararları, ancak kendisinin verebileceğinin altı çizilmişti. Bu kararlarla, vatanın bölünmez bir bütün olduğu, milli iradenin esas kılınacağı, manda ve himayenin kabul olunamayacağı ve bunların sağlanması için güçlerin birleştirileceği kaydedilmişti. Sivas Kongresi'nin bize bıraktığı en büyük öğreti, yol aydınlığı ve miras buydu.
Ulu Önderimiz Atatürk, 13 Kasım 1937 günü Sivas’ta “Burada bir milletin kurtuluşunu hazırlayan kararlar verildi.” demişti. “Cumhuriyet” düşüncesi 4 Eylül 1919’da “Sivas Kongresi”nde filizlenmişti. Kongrede “mandacılar” ortalığı karıştırıyorken, buna üzülen Atatürk, akşam yemeğini yedikten sonra, yanında bulunan Mazhar Müfit Bey’e dönerek;
“—Hatıra defterine, bugünkü tarihi at!.. Ve oraya şöyle yaz: Bu devletin idare şekli Cumhuriyet olacaktır!” Atatürk bunu söylediği zaman, kimsenin kafasında Cumhuriyet’in kurulma düşüncesi yoktu. O, daha Sivas’ta iken bu karara varmış bulunuyordu.
Valilik döneminin öncesinde de Sivas’a büyük hizmetler eden Salih Ayhan’ın Valilik döneminde, Sivaslılar, Kongre’nin Yüzüncü yılında yüz büyük etkinliğe tanıklık etti. Onurunu yaşadı. Konserler, seminerler, paneller, sempozyumlar, konferanslar, sergiler, geziler pek çok etkinlik sıralandı. Zaman oldu gerekli, gereksiz diye tartışanlar çıktı. Ama, yazımıza başladığımız sözleri doğrularcasına kalıcı eserler ortaya çıktı ki, bunlar gelecek yıllar içinde de kuşaklar boyu yol gösterici belge olarak aydınlık saçacak.
Sivas Kongresi'nin yapıldığı döneme ilişkin beş kitaptan oluşan, içerisinde Prof. Dr. Recep Toparlı'nın orijinalleri ile birlikte sadeleştirerek hazırladığı "Sivas Kongresi Tutanakları" ve "Sivas Kongresi Belgeleri", A. Necip Günaydın'ın "Milli Mücadele'de Sivas - 108 Gün", Prof. Dr. Recep Toparlı ile İbrahim Yasak'ın hazırladıkları "Sivas Kongresi Delegeleri" ve Doç. Dr. İlkay Noyan Yalman'ın editörlüğünde Cumhuriyet Üniversitesi öğretim üyelerinin hazırladığı "Sivas Ekonomisi" kitaplarıyla, Kongre dönemi ve Sivas incelendi. Bu kitaplarla Sivas Kongresi’nin 100. Yılı taçlandı.
Andığım kitaplardan kısa kısa söz etmek istiyorum: Prof. Dr. Recep Toparlı’nın hazırladığı Sivas Kongresi Tutanakları: Sivas Valiliği tarafından önceden yayımlanan Sivas Kongresi Tutanaklarıyla birlikte Arap harfli orijinallerini de içeriyor. Özellikle genç nesillere bu belgeleri okuma ve kafa yorma imkânı sağlıyor.
Prof. Dr. Recep Toparlı’nın bir başka çalışması “Sivas Kongresi Belgeleri” adını taşıyor. Daha önce yayınlanan çalışmada, belgelerden bazılarının Latin harflerine aktarılmış biçimleri ile günümüz Türkçesine uyarlanmış şekilleri karşılıklı olarak verilmişti. Bu çalışmada ise, adı geçen yayına, belgelerin Arap harfli orijinalleri eklenmiş.
Prof. Dr. Recep Toparlı ile İbrahim Yasak’ın ortak çalışmasında Sivas Kongresi Delegeleri anlatılmış. Anadolu'nun her bir köşesinden Mustafa Kemal'in davetine icabet eden, tüm zorluklara, çaresizliklere ve çekincelere rağmen yüreklerindeki bağımsızlık ateşiyle yola çıkıp Sivas'a gelen her bir şehrin temsilcilerini yeni nesillere tanıtmak için yola çıkılmış.
Millî Mücadele’de Sivas “108 Gün” adlı eseri Ahmet Necip Günaydın hazırlamıştı. Üçüncü baskısı elime geçti. “Atatürk'ün 1927'de TBMM'de bizzat okuduğu Nutuk'nun Vesikalar (Belgeler) cildinde yer alan belgelerin toplam sayısı 299’du. Bunların içinde 54-203 numaralı vesikalar (149 belge) Sivas günlerine aitti. Bu tespitle anlatılan 108 gün, Millî Mücadele'de Sivas'ın önemini ortaya koyuyor.
.
Sivas 1000 Temel Eser, Vilayet Kitaplığı’nın Sivas Kongresi’nin 100. Yılı anısına hazırladığı bir başka kitap Sivas Ekonomisini konu ediniyor. Editörlüğünü Doç. Dr. İlkay Noyan Yalman yapmış.
Önemli medeniyetlere ev sahipliği ve büyük devletlere başkentlik yapan Sivas, İpek yolu üzerinde toplumsal, kültürel ve ekonomik yapısıyla da etkindi. Bu eserde Sivas’ın bilinen tarihi geçmişi, zengin kültürü ve coğrafyasının yanı sıra ekonomisi de ele alınıyor. Gelecek ile ilgili rehberlik yapıyor.
