Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERDOĞAN'IN Türkiye'nin AB yerine Şangay 5'lisine üye olabileceği açıklamasından sonra Şangay 5'lisi ülke gündeminde yeniden konuşulmaya başladı. Şangay 5'lisi 1996 senesinde Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan tarafından kuruldu 2001 yılında Özbekistan'ın katılımıyla Şangay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) adını aldı. Bu örgütün iki büyük ülkesi Rusya ve Çin Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın açıklamasına olumlu yanıt vererek Türkiye'nin üye başvurusu yapması durumunda başvuruyu değerlendirmekte istekli olduklarını belirttiler.
Peki nedir bu Şangay 5'lisi Türkiye bu örgüte katılırsa ne kazanacak AB'ye elveda derse ne kaybedecek?
Öncelikle 2. sorudan başlayalım Türkiye AB'ne elveda derse bir şey kaybetmeyecek çünkü AB Türkiye'yi içerisine hiçbir zaman almayacak dolayısıyla kaybedecek bir şey yok. Avrupa 50 yıldır bizi oyaladı hayal sattı umut vererek Türkiye'yi kontrol altında tutmaya çalıştı. Peki buna rağmen Türkiye neden 50 yıldır AB hayali kurdu 57 İslam Ülkesinin üye olduğu İslam İşbirliği teşkilatı ve Avrasya Ekonomik Birliği gibi önemli kuruluşlar ile ilişkiler neden AB'den ümidimizi kesinde aklımıza geliyor bunu anlamak mümkün değil.
Bu bağlamda Şangay 5'lisi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yeniden gündeme getirilmesiyle birlikte AB'ne alternatif olabilir mi diye düşünmeye başladık. Peki nedir bu Şangay 5'lisi bu örgüt ne zaman ve ne amaçla kuruldu. Türkiye bu örgüte katılırsa ne kazanacak.
Şangay 5'lisi Çin ve Rusya'nın Asya'da güvenlik üzerine işbirliği yapmak amacıyla kuruldu. Örgütün güvenlik konusundaki endişelerinden biri, Orta Asya'daki İslamcı örgütler ve uyuşturucu ticaretiydi. ŞİÖ üyeleri, bunlara karşı birbirileriyle istihbarat paylaşımında bulunuyor, ortak askeri tatbikat düzenliyor, "suçluları" birbirlerine iade ediyor. Bu tam anlamıyla bir askeri ittifak olmasa da örgüt, Rusya ve Çin'in Orta Asya'ya yönelik politikalarını koordine etmenin bir aracı olma özelliği taşıyor.
Ana işbirliği konusu güvenlik olan Şangay 5'lisi Özbekistan'ın katılımıyla üye sayısı 6 olmuş ve Şangay İşbirliği Örgütü ( ŞİÖ ) adını almıştır. Bugün örgütün 6 üyesinin yanı sıra 6 gözlemcisi ve 6 "diyalog ortağı" bulunuyor. Gözlemciler; Afganistan, Belarus, Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistan. 2006 yılında üyelik başvurusu yapan Pakistan ve 2014 yılında üyelik başvurusu yapan Hindistan'ın 2017'de ŞİÖ'ye üye olmaları bekleniyor. Örgütün diyalog ortakları ise Ermenistan, Azerbaycan, Kamboçya, Nepal, Sri Lanka ve Türkiye. ŞİÖ üyesi 6 ülke, dünya nüfusunun yaklaşık çeyreğini oluşturuyor. Buna gözlemciler ve diyalog ortakları da eklendiğinde ŞİÖ, dünya nüfusunun yaklaşık yarısını içeriyor.
Örgütün uluslararası yapısında düzenli olarak toplanan Devlet Başkanları Konseyi ve Hükümet Başkanları Konseyi'nin yanı sıra sekretarya, Bölgesel Anti-Terör Yapısı, Dışişleri Bakanları Konseyi gibi yapılar yer alıyor. Örgütün sekretaryası Çin'in başkenti Pekin'de, "Bölgesel Terörle Mücadele Kuruluşu" ise Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te bulunuyor.
Şangay 5'lisi ile AB'yi ayıran en temel özellik, Avrupa Birliği, üye ülkelerin üzerinde yer alan bir hükümetler üstü yapıyken ŞİÖ, işbirliği için kurulmuş hükümetler arası bir yapı özelliği taşıyor. AB'nin ekonomi, Politika, Güvenlik, İnsan Hakları konusunda üye ülkelerden parlementerlerin temsil ettiği bir yasama organı varken ŞİÖ'de böyle bir durum söz konusu değil. Şangay 5'lisi Ortadoğu' da batıya karşı adeta bir kalkan görevi üstleniyor.
Şangay İşbirliği Örgütü görüldüğü üzere güvenlik üzerine işbirliği yapmak amacıyla kurulmuş bir örgüt. Ekonomik işbirliği noktasında Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ön plana çıkıyor. 2014 yılında Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev Türkiye'yi Avrasya Ekonomik Birliğine üye olmaya davet etmişti. Avrasya Ekonomik Birliğinin (AEB) Şangay 5'lisine kıyasla AB'ne benzeyen daha çok özelliği mevcut. Rusya, Kazakistan, Ermenistan, Belarus ve Kırgızistan'ın üye olduğu AEB'de insan, sermaye ve ürünlerin serbest dolaşımı bulunuyor.
Türkiye - Avrupa Birliği ilişkileri son dönemde bitme noktasına geldi bundan sonra Türkiye Avrupa'dan tamamen vazgeçip Şangay 5'lisi ile yoluna devam eder mi zannetmiyorum. Ancak görünen o ki Avrupa ile ilişkiler bu eksende devam edecek ne içlerine gireceğiz nede tamamen uzaklaşacağız. Bu bağlamda; AB ile ilişkilerinin bozulduğu bir dönemde Şangay 5'lisi ve Avrasya Ekonomik Birliği gibi arayışlar bir fırsat olabilir diye düşünüyorum. Asya pazarına açılım mantıklı bir hamle olabilir.
