Bilmem Kabotaj Bayramı'nı hatırlayan var mı? Türk Denizlerinde dört asır yabancılara verilmiş kapitülasyonlar 1 Temmuz 1926'da sona erdirilmişti. Kabotaj Kanunu Türkiye'de, 20 Nisan 1926 Tarihinde kabul edilmiş, 1 Temmuz 1926'da yürürlüğe girmişti. O günden sonra,  "Türkiye Limanları ve sahilleri arasında yük ve yolcu taşınması ile kılavuzluk ve römorkaj hizmetleri, Türk Vatandaşları ve Türk Bayrağı taşıyan gemilerce yapılacaktı.  1 Temmuz günü Kabotaj ve Deniz Bayramı olarak kutlanılmaya başlandı.

Sıcak hava dalgalarının biri geliyor, biri gidiyor. Televizyonlar, tatil beldelerinin görüntüleri ile dolu. İlkbaharın serin havalarını aramaya başladık. Sıcak yaz günlerinden yakınıyoruz. Mavi denizden, gemilerden söz edelim istiyoruz.  Yahya Kemal "Deniz Türküsü"nün sonunda şöyle diyor:

 ".. Çıktığın yolda, bugün yelken açık, yapayalnız.

Gözlerin arkaya çevrilmeyerek, pervâsız;

Yürü! Hür maviliğin bittiği son hadde kadar!

İnsan âlemde hayâl ettiği müddetçe yaşar."

Denizi seyrederken hayal kurmayan yoktur sanırım. Ne mutlu şimdi deniz kenarında tatil yapanlara...

Temmuz sıcağında denize gidemeyenlerin duygularını Orhan Veli Kanık "Denizi özleyenler" şiirinde yansıtmış:

"Gemiler geçer rüyalarımda

Allı pullu gemiler..

Damların üzerinden, ben, zavallı,

Ben, yıllardır denize hasret,

Bakar, bakar ağlarım.

 

Hatırlarım ilk görüşümü dünyayı,

Bir midye kabuğunun aralığından;

 Suların yeşili, göklerin mavisi,

Lapinaların en harelisi...

Halâ tuzlu akar kanım

İstridyenin kestiği yerden.

 ...

Gemiler geçer rüyalarımda,

Allı pullu gemiler..

Damların üzerinden, ben, zavallı

Ben, yıllardır denize hasret..."

Denize hasret Anadolu delikanlısı Hatice'sine yaktığı içli türküde gemileri demirden evlere benzetiyor:

 "Denizin dibinde Haçcem demirden evler

Ak gerdanın altında da çiftedir benler"

Mehmet Erenler'in Burdur yöresinden derlediği bu türküyü zaman zaman radyolarımızdan dinliyoruz.

Şiirlerle yola çıktık şiirlerle devam edeceğiz Ama şimdi folklorumuzda denizin yerine bakalım. Halkımız denize taş atmanın kötü şans getireceğine inanmış. Türkmen inanışına göre, çocukların beşiğine deniz hayvanlarının kabukları asılırsa nazar değmezmiş.

Tekirdağ yöresinde nazar için dökülen kurşun, bir beze sarılarak üç gün hastanın yastığının altında tutulur, sonra denize atılırmış.  Halk suyun kötülükleri ve pislikleri arındırdığına inanırmış.

Denize atılan elma yüze yüze size gelirse uğur sayılırmış.  Türkülerimizde de motife rastlıyoruz.

Denizcilik tarihinde,  Türk bilginlerinin "Sekiz Yulduz" dedikleri deve şeklinde bir yıldız kümesi uğursuz olarak kabul edildiği belirtiliyor. Açık deniz gemicileri bu yıldız kümesini iyi tanırlarmış. Bulunduğu yöne gemilerini götürmez,  askeri harekât yapmazlarmış. Savaşta bu yıldız kümesi ile karşı karşıya kalmaktan sakınırlarmış. Bugünkü kara ve demiryollarının olmadığı asırlarda, askerlerimiz savaşın olacağı en yakın noktaya kadar deniz yolu ile taşınmaktaydı.  Şu Kastamonu türküsünün geçmişi Kırım savaşlarına kadar uzanıyor:

 "Sivastopol önünde yatan gemiler

Atar nizam topu dünya iniler

Askere gidiyor babayiğitler

Anacığım anacığım bana ağlama

Eğer gelmez isem kara bağlama"

Denizle ilgili deyimlerimiz ve atasözlerimiz var. Önce birkaç deyimden örnek verelim: Denizde birden fırtına çıkmasına "Deniz bindirdi" deniliyor. Olması zor bir iş anlamında "Deniz kenarında kuyu kazmak" denilmiş. Gün görmüş geçirmiş eski denizciler de "Deniz kurdu" diye anılıyorlar.

Gemi sallanmasından midesi bulanıp hastalananlara "Deniz tuttu", çok paralı kimselere, "Denizde kum onda para", ele geçirilip geçirilmeyeceği belli olmayan bir şeye "Denizde balık",  Bir şeyin aslına oranla pek küçük bir bölümüne, "Denizden bir avuç su", Yeni girdiği çevreye alışmakta sıkıntıya düşmeye; "Denizden çıkmış balığa dönmek" deyimleri kullanılmış.  Büyük güçlükleri yenmişken, önemsiz bir neden dolayısıyla başarısızlığa uğrayanlara da "Denizden geçip kıyıda boğuldu," denilmiş.  Çok uğursuz ya da şanssız kimseye, "Denize girse kurutur" diyorlar.  Yarınki yazımda denizle ilgili müziğimizde bir iki yanlışı düzelteceğim. Belki yazımın başlığını "Hani Benim Recep'im" koyacağım.