İnanç dünyamızda nevruzu anlatmadan önce konunun bir bölümüne ışık tutması için size “Hüsnü Baba”dan bir deyiş okutmak istedim:
“Gelin ey kardeşler seyran edelim
Ali'nin doğduğu eyyam bu demdir
Bu zevkle münkiri hayran edelim
Ali'nin doğduğu eyyam bu demdir
Çerağlar uyansın, kurulsun Cem'ler
Gülbanklar çekilsin, sürülsün demler
Cümbüşe gelsinler cümle Erenler
Ali'nin doğduğu eyyam bu demdir
Hüsnü Baba eyler candan niyazı
Dem sunsun sakiler, kılsınlar bâz'ı
Okunsun nefesler, çalsınlar sazı
Ali'nin doğduğu eyyam bu demdir”
Kızılbaş Aleviler İmam Ali’nin doğum günü yanı sıra İslami bir örtüyle Nevruz’a şu anlamları da yüklediler.
1. Ulu Tanrı dünyayı gece ile gündüzün eşit olduğu Nevruz’da yaratmıştır.
2. İnsanlığın atası kabul edilen Hz. Âdem’in çamuru Nevruz’da yoğrulmuştur. Bir başka ifade ile insan Nevruzda yaratılmıştır.
3. Önceleri Cennette yaşayan Hz. Âdem’le Havva Şeytana uyarak haram meyveyi yediklerinden, Hz Âdem Serendib Adası’na Havva ise Cidde’ye sürülmüşlerdi. Pişmanlık duyan bu ilk insanları Tanrı afetmiş ve her ikisini bir Nevruz günü Arafat’ta buluşturmuştur.
4. Nuh’un gemisi Ağrı dağına konduktan sonra, Nuh peygamber yeryüzünün kuruyup kurumadığını öğrenmek için önce bir kargayı görevlendirmiş ancak karga geri dönmemişti. Daha sonra görevlendirilen güvercin bir müddet sonra ağzında bir defne dalı olduğu halde geri dönmeyi başarmıştı. Bu hem toprağın kuruduğunu ve hem de baharın geldiğini müjdelemek idi. Bunun üzerine Nuh Peygamber Ağrı dağından Sürmeli çukuru (Iğdır Ovası)na inmişti. Hz. Nuh’un yere ayak bastığı gün nevrozdu.
5. Kardeşleri tarafından bir kuyuya atılan Hz. Yusuf, bir bezirgan tarafından Nevruz’da kurtulmuştur.
6. Musa Peygamberin asasıyla Kızıldeniz’i yararak taraflarını kurtardığı gün Nevruz idi.
7. Bir yunus balığı tarafından yutulan Yunus Peygamber, Nevruz’da karaya bırakılmıştır.
8. Tanrı insanları yarattığı zaman evrende ki bütün yıldızlar Hamel/Koç burcunda toplu halde bulunmakta imişler. Nevruz’da Tanrı bütün yıldızlara feleklerinde dönmelerini emretmiş.
Görülmektedir ki, Nevruz şiiriyle, musikisiyle inanç dünyasıyla yüzyıllardan beri Türk’ün hayatının bir parçasıdır.
“Nevrûzun bir bayram olarak kutlanmasıyla birlikte edebiyatta, musikide ve sarayda da yeni bazı adetlerin meydana gelmeye başladığı görülür. Bu adetleri edebiyatta “Nevrûziye”, musikide “Nevrûz Makamı”, eczacılıkta “Nevrûziye Macunları”, saray adetlerinde “Nevrûziye Pişkesi” olmak üzere gruplandırabiliriz.”
Türk musikisinin en eski mürekkep makamlarından biri de Nevruz adını taşıyor. Yedi yüzyıldan fazla bir maziye sahip olduğunu da biliyoruz.
Divan edebiyatı şairleri, dini bayramlarda olduğu gibi, Nevruz'da da bahşiş almak için büyüklere kaside sunarlardı. Bunlara "Nevruziyye" denirdi.
İşte Nef'î'nin gazelinden iki beyt:
“İrişdi bahar oldı yine hemdem-i nevruz
Şad itse nola dilleri câm-ı Cem-i nevruz
Gül gibi cihan oldı yine hurrem ü handan
Gör neyledi feyz-i eser-i makdem-i nevruz
Bu nevruziyelerde baharın gelişi, bütün cihanın tazelenip, yeşilliklerle süslenişi, çiçeklerle bezenişi, adeta yeniden dirilişi, bahar eğlenceleri anlatılmıştı. 4. Murad diğer Osmanlı padişahları gibi şiir ve sanatla uğraşmış kendine bir edebî çevre oluşturmuştu. Devrin sanat adamları ve şairlerini meclisinde toplar onlarla söyleşilerde bulunurdu.
Sultan IV. Murat’tan gazel şeklinde yazılmış bir Nevrûziye şöyle:
Ey gönül, gül devridür vakt-i nev-i nevrûzdur
Can bağışlar âdeme bu dem dem-i firûzdur
Va’iz-i şehrün kimesne pendinî gûş eylemez
Iyş u nûşa es-selâdur bir mübarek rûzdur
Bağ pür-avâzedür sıyt u sadâ-yı murg ile
Gûyiyâ her kûşede bir dürlü sâz u sözdür
Leblerinden mürde-dil ksb-i hayât eyler velî
N’eyleyim ammâ yine ol gamzeler dil-dûzdur
Bu Murâdun mülket-i gönlün alıp yağma iden
Bir sitem-kâr cefâ-cû dilber-i dil-sûzdur
YARIN ÇEŞİTLİ NEVRUZİYE ÖRNEKLERİ VERMEK İSTİYORUM.
