Bugün 5 Aralık Dünya Kadın Hakları Günü.
Tüm dünyada kadınların daha insanca yaşama isteğini dile getirdikleri bir mücadele ve dayanışma günü olarak kutlanmakta.
Türkiye’de kadınlara seçme ve seçilme hakkının verildiği ve bunun dünyada kutlanmasını sağlayan özel bir gün…
Emek veren, acı çeken, özlem duyan, hakkını savunan tüm kadınlar için; 1930 yılından itibaren çıkarılan bir dizi yasa ile önce Belediye seçimlerine katılma, sonra köylerde muhtar olma ihtiyar meclislerine seçilme hakkı tanındı.
Milletvekili seçme ve seçilme hakları, 5 Aralık 1934’te Anayasa ve Seçim Kanunu’nda yapılan yasa değişikliği ile tanındı.
Türkiye, Fransa'dan Fransa ve İtalya'dan 11, Romanya'dan 12, Bulgaristan'dan 13, Belçika'dan 14, İsviçre'den ise 36 yıl önce kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanımıştı.
Yüce önderimiz Mustafa Kemal Atatürk, bir kez daha tüm dünyaya örnek olacak bir karara öncülük etmişti. Kadınların siyasi hayatta seçme ve seçilme hakkı için harekete geçmişti. Seçim Kanunu’nda yapılan değişiklik ile bundan tam 85 yıl önce kadınlar, en demokratik haklarına kavuşmuşlardı. Bu durum, toplumsal hayatta gerçekleşen Atatürk Devrimleri'nin en önemlilerinden birisiydi.
Kadınlarımız belediye seçimlerinde seçme ve aday olma hakkına sözünü ettiğimiz gibi 3 Nisan 1930’da Belediye Kanunu’nun kabul edilmesiyle kavuşmuşlardı.
Şimdi o günlere bir yolculuk yapalım istedim:
Kadınlar siyasal haklarını ilk kez 1930 yılındaki Belediye seçimlerinde kullandılar. Seçimler, Eylül başından Ekim'in 20'sine kadar sürdü. Şehir meclislerine girebilen kadınlar arasında İzmir seçimlerinde Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF)'nın iki kadın adayı olan Hasane Nalan ve Benal Nevzat Hanımlar ile, İstanbul seçimlerinde CHF adayı olan Rana Sani Yaver (Eminönü), Seniye İsmail Hanım (Beykoz), Ayşe Remzi Hanım (Beyoğlu), Nakiye (Beyoğlu), Latife Bekir (Beyoğlu) Hanımlar vardı.
Bir de kadınlarımızın muhtar seçilebilme hakkı vardı. O da Köy Kanunu’nun 20. Maddesinin değiştirilmesi ile sağlanmıştı. 26 Ekim 1933 tarihli ve 2329 sayılı kanunun çıkarılmasıyla; kadınların köy muhtar ve heyetlerine seçilme hakkı tanındı.
İlk kadın muhtarımız kim oldu?
Aydın’ın Çine ilçesine bağlı Demirdere köyünde (Bugünkü Karpuzlu ilçesi) yaklaşık 500 oy alarak seçimi kazanan Gül Esin, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın muhtarı oldu.
Aslında Türkiye'deki kadınlar milletvekili olabilmek için ilk adımı 1923'te atmışlardı. Bu adım, kadınların 1923 yılında Nezihe Muhiddin önderliğinde ilk kadın partisi ‘Kadınlar Halk Fırkası’nı kurma isteğiydi. Fakat 1909 Seçim Kanunu sebebiyle bu parti kurma girişimi, Kadınlar Halk Fırkası'nın Türk Kadınlar Birliği adlı derneğe dönüşmesi ile sonuçlanmıştı.
1924 anayasası hazırlanırken kadınların milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahip olması gündeme gelmiş, ancak TBMM genel kurulunda bu hakların yalnızca erkeklere tanınması fikri ağır basmıştı.
Ve nihayet 1934 yılında Başbakan İsmet İnönü ve 191 milletvekilinin sunduğu Anayasa ve Seçim Kanunu’nda değişiklik yapılmasını öngören yasa önerisi sonucu gerçekleşmişti. Öneri, 5 Aralık 1934'te Mecliste görüşülmüştü. Yapılan oylamada, 317 üyeli Meclis’te, oylamaya katılan 258 milletvekilinin tamamının oyuyla değişiklik önerisi kabul edilmişti.
Anayasanın 10. ve 11. Maddeleri değiştirilerek her kadına 22 yaşında seçme, 30 yaşında seçilme hakkı verilmişti. Bu anayasa değişiklikleri çerçevesinde İntibah-ı Mebusan Kanunu (Milletvekili Seçimi Kanunu)'nda 11 Aralık 1934'de yapılan değişiklikler sonucu anayasada tanınan haklar seçim kanunuyla da düzenlenmişdi.
Yasanın çıkmasının ardından 7 Aralık 1934'te, Türk Kadınlar Birliği İstanbul'da Beyazıt Meydanı'nda büyük bir kutlama mitingi ve Beyazıt'tan Taksim'e bir yürüyüş düzenlemişti.
Kadınların ilk kez oy kullandığı ve aday olabildiği TBMM V. Dönem seçimleri 8 Şubat 1935’te yapılmıştı. 17 kadın milletvekili ilk kez TBMM’ye girgirmeşti. Ara seçimlerde bu sayı 18’e ulaştı. Böylece kadınlar TBMM'deki tüm milletvekillerinin (400) yüzde 4,5'ini oluşturdular.
Kuşkusuz, dünya yüzünde gördüğümüz her şey kadının eseri. Doğumdan ölüme kadar her hayatın her anında varlıklarını hissettiğimiz, acıyla yoğrulan, sabırla bilenen bizi biz yapan kadınlarımızın 5 Aralık Dünya Kadın Hakları Günü kutlu olsun.
